به مناسبت گرامیداشت روز قلم و نظر به اهمیت فنون مختلف نوشتاری و اصول و نکته های درست نویسی و با هدف ترویج و ارتقاء فرهنگ مطالعه و کتابخوانی کتاب بهتر بنویسیم به نویسندگی رضا بابایی در فضای مجازی برای علاقمندان معرفی شد.
معرفی کتاب: بهتر بنویسیم
درس نامه درست نویسی، ساده نویسی و زیبانویسی
مؤلف:رضا بابایی
ناشر:ادیان
زبان: فارسی
در این کتاب فنون مختلف نوشتاری و اصول و نکته های درست نویسی بازگو شده است. نویسنده نخست به بررسی پایه های نظری و زیرساخت های نرم افزاری نویسندگی پرداخته و سپس برخی از اصول حاکم بر درست نوشتن را بیان کرده است. آنگاه از فواید و قواعد ساده نویسی سخن به میان آورده و راهکارهای ساده زیبانویسی را شرح داده است. بیان خطاهای مهم نوشتاری و غلط نویسی، پرهیز از حشو و اضافه در نوشتار، عوامل ساده نویسی، ویژگی های یک نوشتار زیبا و ساده، رعایت دستور زبان فارسی در نوشتن، بایسته های مخاطب مداری در نوشتار و تاریخچه ای از درست نویسی و فرازونشیب های آن از مندرجات اصلی این نوشتار است.
مطلب زیر مربوط می‌شود به قسمت «ندیدن بار کلمات» از بخش «غلط‌های انشایی»
هر کلمه بار معنایی دارد؛ اما برخی کلمات افزون بر معنا، بار یا جهت یا هاله نیز دارند. مثبت یا منفی بودن کلمه، فارغ از معنای آن است.
میدان مغناطیسی یا هاله‌ای که گرد یک کلمه پدید می‌آید، در کاربرد و جایگاه شناسی آن موثر است. هر واژه‌ای در گذر زمان و عمر کوتاه یا بلندش،سمت و سو یا رنگ و بوی خاصی می‌گیرد که همچون معنای آن باید مراعات کرد. نویسنده‌ی چیره دست می‌داند که شناسنامه و شخصیت کلمات در بیرون از لغت نامه‌ها شکل می‌گیرد. در کتاب‌های لغت، سابقه تاریخی، نمای فرهنگی، موسیقی، وزن، قافیه و بار مثبت یا منفی واژه‌ها ثبت نمی‌شود. رنگ و بو وطعم کلمات را باید حس کرد و باور داشت که واژه می‌تواند سرد باشد یا گرم و حتی ولرم.
به هر روی، کلمات فارغ از معنایی که دارند، سه گونه‌اند:
- دارای بار مثبت
- دارای بار منفی
- خنثی
مثال:
انتظار: بار این کلمه مثبت است و جملاتی مانند «انتظار می‌رود امسال با تورم بیشتری مواجه شویم» غلط است؛ زیرا تورم چیزی نیست که سزاوار انتظار باشد. در این جمله بهتر است جای «انتظار می‌رود»، از «احتمال دارد» یا «شاید» یا «پیش‌بینی می‌شود» استفاده شود.
جاودانه: صفت «جاودانه» با موصوف‌های مطلوب و دلخواه، تناسب بیشتری دارد. بنابراین، بهتر است جمله‌ی «این خطای بزرگ در تاریخ جاودانه خواهد شد»، این گونه بازنویسی شود: «این خطای بزرگ در تاریخ باقی خواهد ماند»
فراوان: بار این کلمه، خیلی مثبت‌تر از کلماتی مانند بسیار، بسی، زیاد و خیلی است.
برخورداری: بار این کلمه مثبت است و معادل «تنعّم» در عربی است. جمله‌ی «این کتاب از امتیازهای فراوانی برخودار است» درست است، اما نمی‌توان گفت: «این کتاب از غلط‌های بسیاری برخوردار است»
کله: بار منفی دارد. به همین دلیل کاربرد آن در جمله‌هایی که بوی اعتراض و انتقاد می دهند درست تر است. مثلا: «نمی دانم در کله‌ی تو چه می‌گذرد» جایگزینی «سر» و «مغز» در جمله‌ی پیش گفته، آن را مثبت و مودبانه‌تر می‌کند.
دراز: این صفت برای موصوف‌هایی محترم مانند «قد» و «نوشتار» مناسب نیست؛ مگر اینکه گوینده قصد استهزا داشته باشد. در غیر این صورت بهتر است از صفت «بلند» استفاده کند.
قلم‌فرسایی: فرسودن قلم، بیشتر در معنای بیهوده نویسی و زیاده گوییمی‌آید. بنابراین کاربرد آن در این جمله مناسب نیست: «بیست سال درباره‌ی آزادی، قلم‌فرسایی کرد و کتاب نوشت» البته اگر نوشته‌های او را بیهوده و کم فایده بدانیم، بر جمله‌ی مذکور خرده نمی‌توان گرفت.
توجیه: بیشتر برای وجه‌تراشی و دلیل سازی به کار می‌رود که منفیاست.
برخی کلمات به مرور زمان، بار منفی یا مثبت خود را از دست می‌دهند و حتی ممکن است بار مخالف بپذیرند. مثلا در قرن‌های پیشین کلمه‌ی "گفت و گو" بار مثبتی نداشته و بیشتر در معنای چون و چرای نابجا به کار می‌رفته است؛
چنانچه حافظ می‌گوید:
گفت و گو آیین درویشی نبود
ورنه با تو ماجراها داشتیم
اکنون بار معنایی گفت و گو، مطابق معنای لغوی آن مثبت است.
ترکیب «غلط کردن» در گذشته به معنای «خطا کردن» به کار می‌رفته است. مثلا حافظ می‌گوید:
شیوه‌ی چشمت، فریب جنگ داشت
ما غلط کردیم و صلح انگاشتیم
اکنون معنای توهین و تحقیر نیز یافته است.
کلمه‌ی «قصد» که اکنون بار آن خنثی است، در گذشته در معنای «سوء قصد» به کار می‌رفت.
برای نمونه مولانا از محبوب خود می‌خواهد «قصد بستان و مستان نکند":
باغ جان را تازه و سر سبز دار
قصد این بستان و این مستان نکن
